Sanskrit

इस पोस्‍ट में हमलोग बिहार बोर्ड के कक्षा 7 के संस्‍कृत अमृता भाग 2 पाठ 13 परिहास-कथा (Parihaas Katha Calss 7th Sanskrit Solutions) के सभी पाठ के व्‍याख्‍या को पढ़ेंगें।

त्रयोदश: पाठ:
परिहास-कथा
(हास्‍य कथा)

अभ्यास के प्रश्न एवं उत्तर

मौखिक :

प्रश्न 1. अधोलिखितानां पदानाम् उच्चारणं कुरुत:
प्रत्यग्रबुद्धिः मित्रयोर्मध्ये, महिष्याः, अनुबन्धः, पूर्वार्धभागस्य, पश्चाद्भागस्य, अपरस्तु, अपरार्धभागस्य, वञ्चितः, दोहनकालेऽपि दण्डप्रहारेण, पादप्रहारेण, ताडितवती, पूर्वार्धस्वामी, स्वधूर्ततायाः, लज्जितश्च, दुग्धग्रहणे ।
संकेत : छात्र जोर-जोर से शुद्ध-शुद्ध उच्चारण करें ।

प्रश्न 2. निम्नलिखितानां पदानां सन्धिविच्छेदं वदत :
(क) मित्रयोर्मध्ये       = मित्रयोः + मध्ये
(ख) वञ्चितोऽस्मि     = वञ्चितः + अस्मि
(ग) पूर्वार्धस्य          = पूर्व + अर्धस्य
(घ) लज्जितश्च         = लज्जित: + च
(ङ) अपरस्तु         = अपर: + अस्तु

प्रश्न 3. गोनू झा से संबंधित या उससे मिलती-जुलती एक अन्य कथा सुनाएँ ।
संकेत : छात्र गोनू झा से सम्बन्धित कहानी की किताब पुस्तकालय से लेकर पढ़े और कोई एक कथा सुनाएँ ।

लिखित :

प्रश्न 4. अधोलिखितानां पदानाम् अर्थं लिखत :
एकदा, महिष्याः, अनुबन्ध:, पूर्वार्धभागस्य, पश्चाद्भागस्य, इत्थम्, रोचते । उत्तर—एकदा = एकबार । महिष्याः = भैंस का । अनुबन्ध: = समझौता । पूर्वार्धभागस्य अगले आधे भाग का । पश्चाद्भागस्य = पीछे भाग का । इत्थम् = इस प्रकार । रोचते = अच्छा लगता है ।

प्रश्न 5. अधोलिखितानि पदानि अनुसृत्य सदृशानि पदानि लिखतः
दुग्धम्, वञ्चिताम्, महिष्याः, वञ्चितोऽस्मि, दण्डप्रहारेण
उत्तर— दुग्धम् = क्षीरम् । वञ्चिताम् = अप्राप्ताम् । महिष्या: = महिषी । वञ्चितोऽस्मि अप्राप्तोऽस्मि । दण्डप्रहारेण = लगूड़ प्रहारेण ।

प्रश्न 6. ‘परिहास- कथा‘ पाठ से मिलती-जुलती एक अन्य कहानी लिखें ।
संकेत : पुस्तकालय से गोनू झा की कहानियाँ पढ़ें और लिखें ।

प्रश्न 7. अधोलिखितानि अशुद्धानि पदानि शुद्धानि कृत्वा लिखतः
महिस्याः, परामर्षम्, पादप्रहारेन, भोजनादिणा, पृस्टवान्
उत्तर—महिष्याः, परामर्शम्, पादप्रहारेण, भोजनादिना, पृष्टवान् ।

प्रश्न 8. निम्नलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत
(क) मित्रयोर्मध्ये कस्याः विषये अनुबन्धः अभवत् ?
(ख) महिष्याः पूर्वार्धभागस्य अधिकारी कः आसीत् ?
(ग) सर्वदा कः वञ्चितः भवति स्म ?
(घ) ‘परिहास – कथा‘ इति पाठेन का शिक्षा मिलति ?

उत्तर – (क) मित्रयोर्मध्ये महिष्याः विषये अनुबंधः अभवत् ।
(ख) महिष्याः पूर्वार्धभागस्य अधिकारी मूर्खः आसीत् ।
(ग) सर्वदा मूर्खः वञ्चितः भवति स्म ।
(घ) ‘परिहास-कथा’ इति पाठेन बौद्धिक विकासः मनोरंजनम् च भवति ।

प्रश्न 10 मञ्जूषायाः उचितं पदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत :
चतुर:,   महिष्याः,     मूर्ख:,    महिषी,   मूको (मूकः)
(क) एकदा मित्रयोर्मध्ये एकस्याः महिष्याः विषये अनुबन्धः अभवत् ।
(ख) महिष्याः पश्चाद्भागस्य स्वामी चतुरः आसीत् ।
(ग) महिष्याः पूर्वार्धभागस्य स्वामी मूर्खः आसीत् ।
(घ) दोहनकाले दण्डप्रहारेण महिषा कुपिता जाता ।
(ङ) चतुर: मूको (मूकाः) जात: ।

Read more– Click here
Read class 10th sanskrit– Click here
Patliputra Vaibhawam class 10th Sanskrit arth YouTube- Click here

इस पोस्‍ट में हमलोग बिहार बोर्ड के कक्षा 7 के संस्‍कृत अमृता भाग 2 पाठ 12 अरण्‍यम् ( Aranyam Class 7th Sanskrit Solutions) के सभी पाठ के व्‍याख्‍या को पढ़ेंगें।

द्वादश: पाठ:
अरण्‍यम्
(वन)

अभ्यास के प्रश्न एवं उत्तर

मौखिक :

प्रश्न 1. अधोलिखितानां पदानाम् उच्चारणं कुरुतः
अरण्येषु, ओषधयश्च, प्राणरक्षायै, क्षणमपि, जीवनोपयोगिनाम्, वर्धमानमस्ति, वारयितुम्, स्यात् तर्हि, प्रदूषणेन, कर्त्तव्यम् ।
संकेत : छात्र जोर-जोर से शुद्ध-शुद्ध उच्चारण करें ।

प्रश्न 2. संस्कृतभाषायां स्वनाम स्वजन्मस्थानं च वदत |
उत्तर—अहम् कपिलदेवः अस्मि । मम जन्मस्थानम् पाटलिपुत्रम् अस्ति ।

प्रश्न 3. अधोलिखितानां पदानां सन्धिविच्छेदं वदतः
ओषधयश्च, अत्यावश्यकम्, वायुञ्च, ततस्ततः, सोऽहम्
उत्तर : ओषधयश्च = ओषधयः + च ।
अत्यावश्यकम् = अति + आवश्यकम् ।
वायुञ्च = वायुम् + च ।
ततस्तत: = ततः + ततः ।
सोऽहम् = स + अहम् ।

लिखित :

सुमेलनं कुरुतः
        अ                        आ
(क) दत्वा                      (i) पा + क्त्वा
(ख) दृष्ट्वा                    (ii) गम् + क्त्वा
(ग) पीत्वा                    (iii) पठ् + क्त्वा
(घ) गत्वा                    (iv) दृश् + क्त्वा
(ङ) पठित्वा                (v) दा + क्त्वा

उत्तर : (क) — (v), (ख) – (iv), (ग)—— (i), (घ) – (ii), (ङ) – (iii) ।

प्रश्न 5. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तरम् पूर्णवाक्येन लिखतः
(क) वृक्षाणां समूहः किं भवति ?
(ख) अरण्ये कीदृशाः वृक्षाः भवन्ति ?
(ग) वनेभ्यः प्राप्तेभ्यः काष्ठेभ्यो जनाः केषां निर्माणं कुर्वन्ति ?
(घ) वृक्षाः कं वायुं गृह्णन्ति ?
(ङ) वृक्षाः कं वायु मुञ्चन्ति ?
(च) कस्य प्रदूषणात् जनाः रुग्णाः भवन्ति ?
(छ) कं विना वयं क्षणमपि न जीवाम: ?
(ज) अरण्यं वर्षार्थं कान् आकर्षति ?
(झ) केषां निरन्तरं कर्तनेन संसारस्य महती हानिः सञ्जाता ?
(ञ) केषां संरक्षणं संवर्धनं च कर्त्तव्यम् ?

उत्तर :
(क) वृक्षाणां समूहः अरण्यम् वनं वा भवति ।
(ख) अरण्ये प्रकृतिसंभवा वृक्षाः भवन्ति ।
(ग) वनेभ्यः प्राप्तेभ्यः काष्ठेभ्यो जनाः उपस्कराणाम् निर्माणं कुर्वन्ति ।
(घ) वृक्षा: दूषितं वायुं गृह्णन्ति ।
(ङ) वृक्षा: ऑक्सीजननामकं वायुम् मुञ्चन्ति ।
(च) वायुप्रदूषणात् जनाः रुग्णाः भवन्ति ।
(छ) वायुम् विना वयम् क्षणमपि न जीवामः ।
(ज) अरण्यं वर्षार्थम् मेघान् आकर्षति ।
(झ) वृक्षाणां निरंतरं कर्त्तनेन संसारस्य महती हानिः सञ्जाता ।
(ञ) वृक्षाणां संरक्षणं संवर्धनम् च कर्त्तव्यम् ।

प्रश्न 6. कोष्ठात् उचितं पदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयतः
(क) व्याघ्राः, सिंहाः, भल्लूका:, शृगालप्रभृतयः पशवः वने एवं सहजरूपेण निवसन्ति ।       (वने, ग्रामे )
(ख) अरण्येषु विविधाः वनस्पतयः भवन्ति ।                                                                     (भूपतय:, वनस्पतय:)
(ग) वनेभ्यः विविधाः ओषधयः मिलन्ति ।                                                                         (ओषधयः, भवनानिं)
(घ) संसारे अधुना पर्यावरणप्रदूषणं निरन्तरं वर्धमानम् अस्ति ।                                        (वर्धमानम्, हसमानम्)
(ङ) वायुप्रदूषणात् जना: रुग्णाः भवन्ति ।                                                                       (नीरोगा:, रुग्णा:)
(च) जीवनोपयोगिनां वस्तूनां मध्ये वायोः प्रथमं स्थानम् अस्ति ।                                        (वायो:, भोजनस्य)
(छ) वायुं विना वयं क्षणम् अपि न जीवामः ।                                                                    (जलं, वायुं)
(ज) वृक्षा: संसारे सततं वर्धमानाम् उष्णतां वारयितुं क्षमाः ।                                              (उष्णता, शीतलता)

प्रश्न 7. अधोलिखितानां पदानां सन्धिं सन्धिविच्छेदं वा कुरुतः
उत्तरः ओषधयः + च       = ओषधयश्च
अत्यावश्यकम्               = अति + आवश्यकम्
वायुञ्च                           = वायुम् + च
सञ्जाता                         = सम् + जाता

प्रश्न 8. मेलनं कुरुत :
(क) अरण्यम्                                1. ऑक्सीजन
(ख) प्राणवायुः                               2. वर्षणम्
(ग) वृक्षकर्त्तनम्                            3. उपस्कर:
(घ) कार्बनडाइऑक्साइड            4. भूक्षरणम्
(ङ) काष्ठः                                   5. वायुप्रदूषणम् :

उत्तर : (क) – (2), (ख) – (1), (ग) –(4), (घ) – (5), (ङ) – (3) ।

प्रश्न 9. वनों के विनाश से क्या हानि होती है ?
उत्तर- वन (पेड़-पौधे) प्राणियों के सच्चे साथी हैं। लेकिन मानव अपने क्षुद्र स्वार्थ पूर्ति के लिए इनके विनाश पर तुला हुआ है। वनों की कटाई से ऑक्सीजन जन्य प्राणवायु घटता है तथा प्राणनाशक वायु कार्बन डाइऑक्साइड की मात्रा बढ़ने से गर्मी बढ़ती है । भूक्षरण होता है। वर्षा में कमी हो जाती है क्योंकि पेड़-पौधे ही मेघ को आकर्षित करते हैं। जंगली प्राणियों का अभाव हो जाता है। पर्यावरण प्रदूषित होने के कारण लोग अनेक जानलेवा बीमारियों के चपेट में आ जाते हैं।

प्रश्न 10. वनों से क्या लाभ होते हैं ?
उत्तर— वनों पर जीवों का जीवन आश्रित रहता है। पेड़ ऑक्सीजन छोड़ते हैं तथा कार्बन डाइऑक्साइड जैसी दूषित वायु ग्रहण करते हैं। वन भूक्षरण को रोकता है । पर्यावरण को स्वच्छ रखता है । बादलों को आकर्षित करके वर्षा करवाता है। वन्य जीवों को सुरक्षा प्रदान करता है। जड़ी-बूटियाँ तथा बहुमूल्य लकड़ियाँ वनों से ही प्राप्त होते हैं । विभिन्न प्रकार के फलों के अतिरिक्त, औषधियाँ एवं वनस्पतियाँ वनों से ही मिलती हैं ।

प्रश्न 11. निम्नलिखितानां पदानाम् अर्थं लिखतः
अरण्यम्, प्रकृतिसंभवा:, भल्लुकः, वानरः, उपस्करः, रुग्णः, वारयितुम्, भूक्षरणम्, संरक्षितः, महती, संवर्धनम्, संरक्षणम् ।

उत्तर—अरण्यम् = वन । प्रकृतिसंभवा = प्राकृतिक रूप से उत्पन्न । भल्लुक: = भालू । वानरः = बन्दर | उपस्कर: = फर्नीचर, लकड़ी के सामान । रुग्ण: = रोगी । वारयितुम् रोकने के लिए । भूक्षरणम् = भूमि अपरदन, मिट्टी का कटना । संरक्षित = सुरक्षित । महती = महान् । संवर्धनम् = बढ़ाना । संरक्षणम् = रक्षा करना ।

प्रश्न 12. संस्कृते अनुवादं कुरुतः
(क) वह प्रतिदिन विद्यालय जाता है ।
(ख) तुमलोग मन से (मनसा) पढ़ो ( पठत) ।
(ग) विद्यालय के चारों ओर (परित: ) वृक्ष हैं
(घ) पेड़ से (वृक्षात् ) पत्ते गिरते हैं ।
(ङ) हे बालक ! यहाँ (अत्र) आओ ।
(च) दादाजी (पितामहः) कहानी (कथा) कहते हैं ।
(छ) वे लोग सोहन के लिए वस्त्र लाते हैं

उत्तर :
(क) स: प्रतिदिनं विद्यालयम् गच्छति ।
(ख) यूयम् मनसा पठत ।
(ग) विद्यालयस्य परितः वृक्षाः सन्ति ।
(घ) वृक्षात् पत्राणि पतन्ति ।
(ङ) हे बालक! अत्र आगच्छ ।
(च) पितामहः कथां कथयति ।
(छ) ते मोहनाय वस्त्राणि आनयन्ति ।

Read more– Click here
Read class 10th sanskrit– Click here
Patliputra Vaibhawam class 10th Sanskrit arth YouTube- Click here

इस पोस्‍ट में हमलोग बिहार बोर्ड के कक्षा 7 के संस्‍कृत अमृता भाग 2 पाठ 11 डॉ० भीमराव: अम्‍बेदकर: (Dr. Bhimrao Ambedkar Class 7th Sanskrit Solutions) के सभी पाठ के व्‍याख्‍या को पढ़ेंगें।

एकादश: पाठ:
डॉ० भीमराव: अम्‍बेदकर:
(डॉ० भीमराव अम्‍बेदकर)

अभ्यास के प्रश्न एवं उत्तर

मौखिक
प्रश्न 1. अधोलिखितानां पदानाम् उच्चारणं कुरुत:
चतुर्दशे, महारजातौ, रत्नागिरिनगरस्य, स्थितात्, सेवायाम्, अस्पृश्यानाम्, महत्कार्यम्, अत्यजत्, इत्युपाधिम्, गृहीतवान् ।
संकेत : छात्र जोर-जोर से शुद्ध-शुद्ध उच्चारण करें।

प्रश्न 2. अधोलिखितानां पदानाम् अर्थं वदतः
जातः, तत्रैव, गृहीत्वा, कृतवान्, लब्ध्वा,
तत्, अत्यजत्, मरणोत्तरम्, विषमताम्, तिष्ठन्ति
उत्तर— जात: = उत्पन्न हुआ। तत्रैव = वहीं । गृहीत्वा = ग्रहण करके । कृतवान् किया। लब्ध्वा = पाकर । तत् = वह । अत्यजत् = छोड़ दिया। मरणोत्तरम् = मृत्यु के बाद । विषमताम् = असमानता को । तिष्ठन्ति = रहते हैं ।

लिखित :

प्रश्न 3. कोष्ठात् शब्दं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत:
(क) भीमरावस्य अम्बेदकरस्य जन्म मध्यप्रदेशे अभवत् ।          (उत्तरप्रदेशे / मध्य प्रदेशे )
(ख) भीमराव : मुम्बईनगरे कॉलेजशिक्षक: नियुक्त: ।               (मुम्बईनगरे / बिहारप्रान्ते)
(ग) भारतीयसंविधानस्य निर्माणे तस्य महद् योगदानं वर्तते       (अमेरिकीसंविधानस्य/भारतीयसंविधानस्य )
(घ) सः विधिशास्त्रस्य महान् पण्डितः आसीत् ।                     (गणितविषयस्य / विधिशास्त्रस्य)
(ङ) सः अस्पृश्यानां हिताय कार्यं कृतवान्                            (हिताय/ नाशाय)   

प्रश्न 4. निम्नलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तरम् एकपदेन लिखित ।
(क) कस्मिन् प्रदेशे अम्बेदकरस्य जन्म अभवत् ?
(ख) कस्मिन् वर्षे अम्बेदकरस्य जन्म अभवत् ?
(ग) कस्मात् विश्वविद्यालयात् अम्बेदकरः डाक्रोपाधिं प्राप्तवान् ?
(घ) भारतीयसंविधानस्य मुख्यनिर्माता कः आसीत् ?
(ङ) जीवनस्य अन्तिमकाले अम्बेदकरः कं धर्मं गृहीतवान् ?
(च) अम्बेदकरस्य भास्वरं जीवनं कस्मिन् वर्ष समाप्तम् ?

उत्तर :
(क) मध्यप्रदेशे ।
(ख) 1891 तमे वर्षे ।
(ग) कोलम्बियाविश्वविद्यालयात् ।
(घ) बाबा साहेब भीमराव अम्बेदकरः ।
(ङ) बौद्धधर्मम् ।
(च) 1956 तमे वर्षे ।

प्रश्न 5. वचनपरिवर्तनं कुरुतः
                   एकवचनम्                   बहुवचनम्
                   पठति                             पठन्ति
उत्तर : (क) गच्छामि                      – गच्छामः ।
           (ख) खादति                       – खादन्ति ।
          (ग) विस्मरति                     – विस्मरन्ति ।
          (घ) आसीत्                       – आसन् ।
         (ङ) अभवत्                      – अभवन् ।
        (च) अस्मि                          – अस्मः ।
        (छ) तिष्ठति :                      – तिष्ठन्ति ।,

प्रश्न 6. ‘सत्यम्‘ ‘असत्यम्‘ वा लिखत :
यथा— मध्यप्रदेशस्य महूनामके नगरे अम्बेदकरस्य जन्म अभवत्     (सत्यम्)
उत्तर : (क) भीमराव अम्बेदकर : ईसाई धर्मं गृहीतवान् ।                (असत्यम्)
(ख) सः दलितानाम् अस्पृश्यानां हिताय महत्कार्यं कृतवान् ।              (सत्यम्)
(ग) सः भारतीयंसंविधानस्य मुख्यनिर्माता आसीत् ।                           (सत्यम्)
(घ) सः भारतस्य पञ्चम: विधिमन्त्री आसीत् ।                                    (असत्यम्)
(ङ) सः ‘भारतरत्नम्’ इति राष्ट्रीय सम्मानं प्राप्तवान् ।                          (सत्यम्)

प्रश्न 7. पदे योजयत :
(क) गृहम् + अगच्छंत्            = गृहमागच्छत्
(ख) इदम् + एव                     = इदमेव
(ग) मुनीनाम् + आश्रमः           = मुनीनामाश्रमः
(घ) फलम् + इव                   = फलमेव
(ङ) वनम् + आगच्छत्          = वनमागच्छत्
(च) शीघ्रम् + एव                 = शीघ्रमेव

प्रश्न 8. निम्नवाक्यानि घटनाक्रमेण संयोज्य लिखतः
अस्पृश्यतां दूरीकर्तुं महत्कार्यं कृतवान् । अस्य प्रारम्भिकी शिक्षा रत्नागिरिनगरे संजाता । भीमरावस्य जन्म 1891 ई० वर्षे अभवत् । अस्य जीवनं 1956 ई० वर्षे समाप्तम् अयं कोलम्बिया-विश्वविद्यालयात् डॉक्टरोपाधिं लब्धवान् ।
उत्तर : भीमरावस्य जन्म 1891 वर्षे अभवत् । अस्य प्रारम्भिकी शिक्षा रत्नागिरिनगरे संजाता । अयं कोलम्बिया विश्वविद्यालयात् डाक्टरोपाधिं लब्धवान् । अस्पृश्यतां दूरीकर्तुम् महत्कार्यं कृतवान् । अस्य जीवनं 1956 ई० वर्षे समाप्तम् ।

प्रश्न 9. सुन्धिं कुरंत :
(क) तत्र + एव             = तत्रैवं
(ख) इति + उपाधिम्   = इत्युपाधिम्
(ग) कदा + अपि        = कदापि
(घ) यदि + अपि        = यद्यपि
(ङ) नमः + ते           = नमस्ते
(च) वदामि + अहम् = वदाम्यहम्
(छ) सर: + तीरे      = सरस्तीरे

प्रश्न 10. विभक्तिनिर्णयं कुरुत:
यथा – महाविद्यालये            सप्तमी विभक्तिः
(ख) विधिशास्त्रस्य              षष्ठी विभक्तिः
(ग) प्रतिभाम्                     द्वितीया विभक्तिः
(घ) तस्य                          षष्ठी विभक्तिः
(ङ) हिताय                       चतुर्थी विभक्तिः
(च) स्थितात्                      पंचमी विभक्ति:
(छ) बालकेन                     तृतीया विभक्तिः

प्रश्न 11. प्रकृति-प्रत्यय-विभागं कुरुत:

दृष्ट्वा,  गृहीत्वा,  गत्वा,  लब्ध्वा,  स्थित्वा

उत्तर : दृष्टवा     = दृश् + क्त्वां
गृहीत्वा            = गृह + क्त्वा
गत्वा               = गम् + क्त्वा
लब्ध्वा            = लभ्· + क्त्वा
स्थित्वा           = स्था + क्त्वा

Read more– Click here
Read class 10th sanskrit– Click here
Patliputra Vaibhawam class 10th Sanskrit arth YouTube- Click here

इस पोस्‍ट में हमलोग बिहार बोर्ड के कक्षा 7 के संस्‍कृत अमृता भाग 2 पाठ 10 सुदिनचर्या (Dincharya Class 7th Sanskrit Solutions) के सभी पाठ के व्‍याख्‍या को पढ़ेंगें।

दशम: पाठ:
दिनचर्या
(दैनिक कार्य)

अभ्यास के प्रश्न एवं उत्तर

मौखिक :

प्रश्न 1. अधोलिखितपदानाम् उच्चारणं कुरुत:
आहारः, मानवजीवनम्, पूर्वमेव, बुद्धिकार्याणि, स्वकीयम्, मध्याह्ने, ग्रहणीयम्, व्यञ्जनम्, दीर्घजीवनम् ।
संकेत : छात्र शुद्ध-शुद्ध उच्चारण करें।

प्रश्न 2. निम्नलिखितपदानाम् अर्थं वदतः
विहार:, उभय:, यथाकालम्, सम्पूर्णम्, हितकरम्
दन्तानाम्, व्यञ्जनम्, अल्पाहारः, नियतम् ।
उत्तर – विहार : = भोजनेतर काम । उभयः = दोनों । यथाकालम् = समय पर । सम्पूर्णम् = सारा । हितकरम् = लाभकारी । दन्तानाम् = दाँतों का । व्यञ्जनम् = सब्जी । अल्पाहार: = जलपान । नियतम् = निश्चित |

प्रश्न 3. निम्नलिखितस्य पद्यस्य पाठं कुरुतः
युक्ताहारविहाराभ्यां नियतं दीर्घजीवनम् ।
मिथ्याहारविहाराभ्यामस्वास्थ्यं चाल्पजीवनम् ॥
संकेत : छात्र स्वयं शुद्ध-शुद्ध उच्चारण के साथ पाठ करें।

लिखित:

प्रश्न 4. अघोलिखितानां प्रश्नानां उत्तरम् एकपदेन लिखतः
(क) केषां पालनेन मानवजीवनं सुखमयं भवति ?
(ख) सामान्यतः प्रातःकाले कदा जागरणम् उचितम् ?
(ग) स्नानादिनित्यकर्म कदा कर्त्तव्यम् ?
(घ) रात्रौ यथासमयं किं करणीयम् ?
(ङ) प्रात:काले कीदृशः आहार: आवश्यक:?

उत्तर :
(क) आहारः विहारश्च पालनेन मानवजीवनं सुखमयं भवति ।
(ख) सामान्यत: प्रातः काले सूर्योदयात् पूर्वमेव जागरणम् उचितम् ।
(ग) स्नानादिनित्यकर्म प्रातः एव कर्त्तव्यम् ।
(घ) रात्रौ यथासमयं शयनम् करणीयम् ।
(ङ) प्रात:काले अल्पाहारः आवश्यक:, तस्मिन् फलानि, पेयानि तथा स्वच्छानि द्रव्याणि आवश्यकानि सन्ति ।

प्रश्न 5. दिनचर्या के अनुसार कार्य करने से क्या-क्या लाभ होते हैं ?
उत्तर- दिनचर्या के अनुसार कार्य करने से व्यक्ति स्वस्थ तथा प्रसन्न रहता है । दिन-भर कार्य करने की शक्ति तथा स्फूर्ति बनी रहती है। सारा कार्य समय पर होता है। व्यक्ति लम्बी आयु वाला होता है। वह शरीर एवं मन से प्रसन्न रहने के कारण हर काम शान्तचित्त करता है । इस प्रकार नियमपूर्वक जीवन-यापन करनेवालों का जीवन सदा सुखमय रहता है ।

प्रश्न 6. कोष्ठात् उचितं पदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत :
(क) आहार: भोजनम् इति वर्तते ।                                         (भोजनम्, पेयम्)
(ख) नियमानां पालनेन मानवजीवनं सुखमयं भवति ।                 (सुखमयं, दुःखमयं)
(ग) दिवसे यथाकालं स्वकीयं निर्धारितं कार्यं करणीयम् ।             (परकीयं, स्वकीयं)
(घ) अनेन शरीरं मनश्च स्वस्थं जायते।                      (स्वस्थं, अस्वस्थं)
(ङ) रात्रौ यथासमयं शयनम् उचितम् ।                    (उचितम्, अनुचितम्)
(च) बहुभोजनं हानिकारकं जायते ।                       (लाभकारकं, हानिकारक)

प्रश्न 7. निम्नलिखितपदानां द्विवचनं लिखत :
         एकवचनम्                द्विवचनम्
          यथा-अस्ति                – स्तः।
उत्तर : (क) भवति                – भवतः ।
(ख) पठामि                        – पठावः ।
(ग) गायति                         – गायतः ।
(घ) खादामि                     – खादावः ।
(ङ) पिबति                     – पिबतः ।
(च) फलम्                       – फले ।
(छ) गच्छसि                    – गच्छथः ।

प्रश्न 8. सन्धिं कुरुतः

उत्तर : (क) हिम + आलय: = हिमालय:
(ख) अल्प + आहारः = अल्पाहार:
(ग) च + अपि = चापि
(घ) परम + अर्थ:  = परमार्थ:
(ङ) विद्या + आलय: = विद्यालयः
(च) पूर्व + उत्तरम् = पूर्वोत्तरम्
(छ) क्षुधा + अनुसारेण = क्षुधानुसारेण
(ज) युक्त + आहारः = युक्ताहार:

प्रश्न 9. अधोलिखितान् शब्दान् लिखत :
क्रियाकलाप:, बुद्धिकार्याणि, ब्राहृममुहूर्ते, द्रव्याणि, मध्याहने, पादप्रक्षालनम्, स्वास्थ्यकरम्, ईश्वन्दनम्, चाल्पजीवनम् ।
उत्तर- छात्र सुन्दर अक्षरों में लिखें ।

प्रश्न 10. सुमेलन कुरुतः
पदानि                                विपरीतार्थकपदानि
(क) सुखमयम्                         (i) अनियम:
(ख) परकीयम्                         (ii) अशक्ति:
(ग) नियम:                            (iii) अनुचितम्
(घ) शक्ति:                            (iv) हानिकारकम्
(ङ) उचितम्                          (v) दुःखमयम्
(च) लाभकारकम्                   (vi) स्वकीयम्

उत्तर : (क) — (v), (ख) – (vi), (ग) — (i), (घ) – (ii), (ङ) – (iii), (च) – (iv) ।

प्रश्न 11. ‘सत्यम्‘ ‘असत्यम्‘ वा लिखतः
(क) पौष्टिक आहार: आवश्यकः वर्तते ।           (सत्यम्)
(ख) रात्रौ यथासमयं शयनम् उचितम् ।              (सत्यम्)
(ग) बहुभोजनं लाभकारकं जायते ।                  (असत्यम्)
(घ) प्रात: काले जलपानम् अल्पाहारः वा आवश्यकः भवति । (सत्यम्)
(ङ) अल्पभोजनं स्वास्थ्यकरं भवति ।                      (सत्यम्)
(च) प्रात: काले सूर्योदयात्, पूर्वमेव जागरणम् उचितम् ।    (सत्यम्)
(छ) सायंकालें शयनं लाभकरं भवति ।       (असत्यम्)

Dincharya Class 6th Sanskrit Solutions

Read more– Click here
Read class 10th sanskrit– Click here
Patliputra Vaibhawam class 10th Sanskrit arth YouTube- Click here

इस पोस्‍ट में हमलोग बिहार बोर्ड के कक्षा 7 के संस्‍कृत अमृता भाग 2 पाठ 9 सुभाषितान‍ि (Shubhasatinai Class 7th Sanskrit Solutions) के सभी पाठ के व्‍याख्‍या को पढ़ेंगें।

नवम: पाठ:
सुभाषितान‍ि
(सुन्‍दर वचन)

अभ्यास के प्रश्न एवं उत्तर

मौखिक :

प्रश्न 1. उदाहरणानुसारेण भावबोधकं पद्यांशं वदत :
यथा — ऊँचे विचार वालों के लिए संसार ही परिवार है ।
उत्तर—उदारचरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम् ।

(i) गँवार सलाह से कुपित हो जाता है ।
उत्तर— उपदेशो हि मूर्खाणां प्रकोपाय न शान्तये ।

(ii) राजा गुप्तचरों से सब जान लेते हैं ।
उत्तर—चारैः पश्यन्ति राजानः ।

(iii) बड़े-बड़े घराने झगड़कर बर्बाद हो जाते हैं ।
उत्तर — कलहान्तानि हर्म्याणि ।

(iv) समर्थ के लिए क्या असंभव है ?
उत्तर –कोऽतिभारः समर्थानां ।

(v) चुप रहना सबसे भला होता है ।
उत्तर — मौनं सर्वार्थसाधनम् ।

प्रश्न 2. पाठस्य श्लोकद्वयं सस्वरं श्रावयन्त :
उत्तर : 1. विद्वत्वं च नृपत्वं च नैव तुल्यं कदाचन् ।
स्वदेशे पूज्यते राजा विद्वान् सर्वत्र पूज्यते ।।

2. उपदेशो हि मूर्खाणां प्रकोपाय न शान्तये ।
पयःपानं भुजंगानां केवलं विषवर्धनम् ।।

लिखित :

प्रश्न 3. रिक्तस्थानं पूरयतः
उत्तर : (क) उपदेशो हि मूर्खाणां प्रकोपाय न शान्तये ।
पयःपानं भुजंगानां केवलं विषवर्धनम् ॥

(ख) अयं निजः परो वेति गणना लघुचेतनाम् ।
उदारचरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम् ॥

प्रश्न 4. निम्नलिखितानां जून्तनां नामानि मातृभाषायां लिखतः

उत्तर : व्याघ्र:    –   बाघ ।      अजा  –  बकरी ।
मृग: – हिरन ।          अश्व: – घोड़ा ।
वृष: – बैल |             कूर्मः  – कछुआ ।
वृश्चिक: – बिच्छू ।      घोटक: – घोड़ा ।
मीन: – मछली ।         नकुल: – नेवला ।
हस्ती – हाथी ।          गर्दभः – गदहा ।

प्रश्न 5. समुचितविभक्तिप्रयोगेण रिक्तस्थानानि पूरयत:
यथा – सः मुखेन खादति । (मुख)
उत्तर : (क) गंगा हिमालयात् निर्गच्छति । (हिमालय)
(ख) भारतस्य राजधानी दिल्ली अस्ति । (भारत)
(ग) वृक्षात् पत्राणि पतन्ति । (पत्र)
(घ) वयं नेत्राभ्यां पश्याम: । (नेत्र)
(ङ) ताः विद्यालयं गच्छन्ति । (विद्यालय)

प्रश्न 6. वाक्यानि रचयत:
(क) यूयम् — यूयम् कुत्र गच्छथ ?
(ख) शनै: – कूर्मः शनैः-शनैः वनस्यान्ते अगच्छत् ।
(ग) हसाम: – वयं हसामः ।
(घ) साधव: – साधवः सर्वत्र न दृश्यन्ति ।
(ङ) वनेषु — मृगाः वनेषु चरन्ति ।

प्रश्न 8. स्वस्मरणेन द्वौ श्लोकौ लिखत ।
उत्तर : (i) अधमा धनमिच्छन्ति धनमानौ च मध्यमाः ।
उत्तमा मानमिच्छन्ति, मानो हि महतां धनम् ॥

(ii) सत्यं माता पिता ज्ञानं धर्मो भ्राता दया सखा ।
शान्ति: पत्नी क्षमा पुत्रः षडेते नम बान्धवा ||

प्रश्न 9. श्लोकमेकं लिखित्वा तस्यार्थ हिन्दीभाषायां लिखत ।
उत्तर : विद्या मित्रं प्रवासेषु भार्या मित्र गृहेषु च ।
व्याधितस्योषधं मित्रं, धर्मो मित्रं मृतस्य च ॥
उत्तर—परदेश में रहने वालों के लिए विद्या (ज्ञान) मित्र होती है, घर में रहनेवालों के लिए पत्नी ही विपत्ति के समय सहयोग देनेवाली होती है। रोगी व्यक्ति का मित्र दवा होती है तथा मरे हुए व्यक्ति का सहायक उसके द्वारा किया धर्म-कर्म होता है ।

Read more– Click here
Read class 10th sanskrit– Click here
Patliputra Vaibhawam class 10th Sanskrit arth YouTube- Click here

इस पोस्‍ट में हमलोग बिहार बोर्ड के कक्षा 7 के संस्‍कृत अमृता भाग 2 पाठ 8 वसुधैव कुटुम्‍बकम् (Vasudev Kutumbakam Class 7th Sanskrit Solutions) के सभी पाठ के व्‍याख्‍या को पढ़ेंगें।

अष्‍टम: पाठ:
वसुधैव कुटुम्‍बकम्
(सारा संसार ही परिवार जैसा है)

अभ्यास के प्रश्न एवं उत्तर

मौखिक :

प्रश्न 1. अधोलिखितानां पदानाम् उच्चारणं कुरुतः
अशान्तः, मानवश्च द्वेषग्रस्तः, स्वार्थीसिद्धि:, महत्त्वाकांक्षा, शोषणाय, वाञ्छन्ति, कश्चित्, उत्कर्षम्, दुःखकारणम्, प्रसन्नः, आनन्दमयश्च शस्त्रादीनाम्, दृष्ट्वा, प्रमुदित:, तथैव, आत्मभावनाम्, मित्ररूपाः, बन्धुरूपाश्च शत्रुभावना, वैज्ञानिकस्य, अल्पीकृतः, एकस्मिन्, प्रभावयति, वैश्वीकरणम्, विश्वसमारोहेषु, भवत्येकनीडम्, शिक्षास्थले, लक्षणमस्ति, हितोपदेश: लघुचेतसाम्, उदारचरितानाम्, वसुधैव कुटुम्बकम् ।

उत्तर – छात्र स्वयं शुद-शुद्ध उच्चारण करें ।

प्रश्न 2. निम्नलिखितानां पदानाम् अर्थं वदत :
अधुना, द्वेषग्रस्तः, स्वार्थसिद्धिः, प्रेरयति, वाञ्छन्ति, शस्त्रम्, वस्तुतः, परस्परम्, द्वेषः, वैश्वीकरणम्, विश्वबन्धुत्वम्, एकनीडाः, लघुचेतसाम्, उदारचरितानाम्, कुटुम्बकम् ।

उत्तर- अधुना = इस समय । द्वेषग्रस्त = ईर्ष्या से युक्त | स्वार्थसिद्धि = अपने हितों की पूर्ति | प्रेरयति = प्रेरणा देता है । वाञ्छति = चाहते हैं । शस्त्रम् = हथियार। वस्तुतः सचमुच । परस्परम् = आपस में । द्वेष = ईर्ष्या, जलन । वैश्वीकरण = वैश्वीकरण का (विश्व के देशों का आर्थिक, वैज्ञानिक आदि आधारों पर जुड़ना) । विश्वबन्धुत्वम् = भाईचारे का भाव । एकनीडाः = एक घोंसले में रहने वाले । लघुचेतसाम् = तुच्छ विचार वाले। उदारचरितानां = उदार विचार वालों का । कुटुम्बकम् = परिवार संबंधी ।

प्रश्न 3. इमानि पदानि पठत :
‘भू‘ धातु लट् लकार तीनों पुरुषों एवं तीनों वचनों में ।
                    एकवचन      द्विवचन      बहुवचन
प्रथम पुरुष :  भवति           भवत:           भवन्ति
मध्यम पुरुषः  भवसि          भवथः            भवथ
उत्तम पुरुष:  भवामि           भवावः           भवामः

लिखित :
प्रश्न 4. अधोलिखितानि पदानि लिखतः
द्वेषग्रस्तः, स्वार्थसिद्धिः, महत्त्वाकांक्षा, वाञ्छन्ति, दुःखकारणम्, भवत्येकनीडम्. लघुचेतसाम्, उदारचरितानाम्, कुटुम्बकम् ।
उत्तर- छात्र इन शब्दों को सुन्दर अक्षरों में लिखें ।

प्रश्न 5. निम्नलिखितानां पदानां सन्धिं सन्धिविच्छेदं वा कुरुत:
(क) मानवश्च                            = मानवः + च.
(ख) महत्त्व + आकांक्षा            = महत्त्वाकांक्षा
(ग) तथा + एव                         = तथैव
(घ) अद्यापि                              = अद्य + अपि
(ङ) भवति + एकनीडम्         = भवत्येकनीडम्
(च) हित + उपदेश:                 = हितोपदेशः
(छ) वसुधा + एव                    = वसुधैव ।

प्रश्न 6. कोष्ठात् उचितं पदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयतः
(क) साम्प्रतं सम्पूर्ण: संसार: ……….. वर्तते ।                    (शान्त:, अशान्त:)
(ख) अशान्त: मानवः ………. इव भवति ।                       (देव, दानवः)
(ग) वयं परस्परं ……… भवेम ।                                     (मित्ररूपाः, शत्रुरूपा:)
(घ) अद्य वैज्ञानिकस्य विकासस्य परिणामः वर्तते यत् संसार: ……. ।     (अल्पीकृत:, दीर्घीकृत:)
(ङ) यदि मानवः देववत् भवेत् तदा संसारः शान्तः आनन्दमयः ……… च भविष्यति ।    (अप्रसन्न:, प्रसन्न:)
(च) समारोहे, शिक्षास्थले कार्यस्थले वा सर्वे ……… भवन्ति ।            (बहुनीडा:, एकनीडा:)

उत्तर — (क) अशान्त:, (ख) दानव:, (ग) मित्ररूपा:, (घ) अल्पीकृत:, (ङ) प्रसन्न:, (च) एकनीडाः ।

प्रश्न 7. अधोलिखितनां वाक्यानाम् अनुवादं हिन्दीभाषायां कुरुत:
(क) अधुना सम्पूर्णः संसारः अशान्तो वर्तते ।
(ख) सर्वे स्वसुखं वाञ्छन्ति (इच्छन्ति) ।
(ग) शान्तः मानवः देव इव भवति ।
(घ) वयं परस्परं मित्ररूपाः भवेम ।
(ङ) अद्य विश्वबन्धुत्वं प्रभूतम् आवश्यकम् अस्ति ।
(च) अयं निजः परो वा इति गणना लघुचेतसाम् ।
(छ) उदारचरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम् ।

उत्तर –
(क) आजकल सारा संसार अशान्त है । .
(ख) सभी अपना (ही) सुख (कल्याण) चाहते हैं ।
(ग) शान्त मानव देवता के समान होता है ।
(घ) हम सभी आपस में मित्रवत् हो ।
(ङ) आज विश्वबन्धुत्व की भावना का होना अति आवश्यक है
(च) तुच्छ विचार वाले अपना-पराया में भेद करते हैं ।
(छ) उच्च विचार वाले तो सारी पृथ्वी को ही अपने परिवार जैसा मानते हैं ।

प्रश्न 8. एकवचने परिवर्तयतः
संसारा:                 संसार:
सर्वे (पं.)               सर्वः
तौं                         सः
मित्ररूपा:              मित्ररूप:
समारोहेषु              समारोहे
समाजानाम्            समाजस्य
उदारचरितानाम्       उदारचरितस्य

प्रश्न 10. पाठानुसारं सत्यकथनस्य पुरतः “सही” तथा असत्यकथनस्य पुरतः ‘गलत‘ इति चिह्नम अङ्कयतः
(क) अधुना सम्पूर्णः संसारः शान्तो वर्तते ।                  (गलत)
(ख) स्वार्थसिद्धिः कमपि शोषणाय प्रेरयति ।                 (सही)
(ग) शान्त: मानव: देववत् भवति ।                               (सही)
(घ) अद्य विश्वबन्धुत्वं प्रभूतम् आवश्यकम् अस्ति            (सही)
(ङ) समारोहेषु जनाः बन्धुत्वं दर्शयन्ति ।                         (सही)
(च) अयं निजः परो वेति गणना उदारचरितानाम् ।           (गलत)
(छ) दुष्टचरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम् ।                         (गलत)

प्रश्न 11. संस्कृते अनुवादं कुरुतः
(कं) आजकल सम्पूर्ण संसार अशांत है ।
(ख) सैनिक देश (देशं/राष्ट्र) की रक्षा करते हैं ( रक्ष् = रक्षा करना)
(ग) छात्र बैग में (स्यूते) पुस्तक रखते हैं। (रक्ष = रखना)
(घ) राधा भात (ओदनं) पकाती है।
(ङ) बाघ (व्याघ्राः) वन में रहते हैं 1
(च) तुम्हारी बहन ( भगिनी) कहाँ पढ़ती है।
(छ) हिमालय से गंगा निकलती है (निःसरति / निर्गच्छति ।

उत्तर :
(क) अधुना सम्पूर्ण संसार : अशान्तः वर्तते ।
(ख) सैनिका: देशं रक्षन्ति ।
(ग) छात्रा: स्यूते पुस्तकानि रक्षन्ति ।
(घ) राधा ओदनं पचति ।
(ङ) व्याघ्रः वने निवसन्ति ।
(च) तव भगिनी कुत्र पठसि ?
(छ) हिमालयात् गंगा निःसरति ।

Read more– Click here
Read class 10th sanskrit– Click here
Patliputra Vaibhawam class 10th Sanskrit arth YouTube- Click here

इस पोस्‍ट में हमलोग बिहार बोर्ड के कक्षा 7 के संस्‍कृत अमृता भाग 2 पाठ 7 दीपोत्‍यव (Deepotsav Class 7th Sanskrit Solutions) के सभी पाठ के व्‍याख्‍या को पढ़ेंगें।

सप्‍तम: पाठ:
दीपोत्‍यव:
(दीपावली)

अभ्यास के प्रश्न एवं उत्तर

मौखिक :

प्रश्न 1. निम्नलिखिताः उत्सवाः कस्मिन् भारतीये मासे आयोज्यन्ते ?
(क) होलिकोत्सव                 चैत्रे मासे                          (फाल्गुन पूर्णिमा होलिकादहन तथा चैत्र प्रतिपदा होली)
(ख) सरस्वतीपूजनम्              माघे मासे
(ग) रक्षाबन्धनम्                   श्रावण मासे
(घ) सूर्य षष्ठी (छठव्रत:)         कार्तिक मासे
(ङ) दुर्गापूजा                       आश्विन मासे

प्रश्न 2. प्रदूषणविषये पञ्च वाक्यानि वदत ।
उत्तर- पर्यावरणं दूषणं इति प्रदूषणं कथ्यते । अद्य विश्वस्य समक्षे प्रदूषणं महान् समस्या वर्तते । यदा पर्यावरणे दूषितं वृद्धिम् जायते तदा प्रदूषणं भवति, यथा – जलप्रदूषणं, वायुप्रदूषणं, ध्वनिप्रदूषणं भूमि प्रदूषणं वर्तमान समस्या अस्ति । अतएव स्वच्छ पर्यावरणस्य कृते वृक्षारोपणं अस्माकं कर्त्तव्यम् ।

प्रश्न 3. दशभारतीयभाषाणां नामानि वदत ।
उत्तर — हिन्दी, भोजपुरी, बंगला, मैथिली, उड़िया, राजस्थानी, पंजाबी, मलयालम, कन्नड़, तमिल, तेलुगू ।

प्रश्न 4. मञ्जूषातः शब्दं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत :
भ्रमराः, राष्ट्रगानं, पठामः, संस्कृतस्य, रावणं

(क) रामचन्द्रः रावणं हतवान् ।
(ख) वयं सप्तमवर्गे पठामः ।
(ग) फातिमा राष्ट्रगानं गायति ।
(घ) भ्रमरा: उद्यानेषु भ्रमन्ति ।
(ङ) कालिदासः संस्कृतस्य महाकविः आसीत् ।

प्रश्न 5. रिक्त स्थानानि पूरयतः
(क) कपाट:         कपाटाभ्याम्         कपाटाभ्यः
        लतया            लताभ्यां              लताभि:
      लतायाम्          लतयोः              लतासु
     कक्षायां            कक्षयों:              कक्षासु
     गृहस्य               गृहयोः               गृहाणाम्

(ख) पठतु                पठताम्              पठन्तु
     पठ                  पठतम्                पठत
   पठानि                पठाव                 पठाम

प्रश्न 4. संस्कृत भाषायाम् उत्तराणि लिखतः
(क) दीपोत्सवः कस्मिन मासे भवति ?
(ख) जनाः सुधया कानि लिम्पन्ति ?
(ग) बालाः किं किं लब्ध्वा प्रसीदन्ति ?
(घ) त्वं कस्मिन् वर्गे पठसि ?
(ङ) तब विद्यालये कियन्तः प्रकोष्ठाः सन्ति?
(च) अधुना पर्यावरणं कीदृश्याम् अस्ति ?
(छ) घर्षणेन का दहति ?

उत्तर :
(क) दीपोत्सव: कार्तिकमासे भवति ।
(ख) जनाः सुधया गृहाणि लिम्पन्ति ।
(ग) बालाः नवंवस्त्रं मिष्टान्नंच लब्ध्वा प्रसीदन्ति ।
(घ) अहम् सप्तम् वर्गे पठामि ।
(ङ) अस्माकं विद्यालये एकविंशतिः प्रकोष्ठाः सन्ति ।
(च) अधुना पर्यावरणं प्रदूषितं अस्ति ।
(छ) घर्षणेन अग्निशलाका दहति ।

प्रश्न 5. हिन्दीयाम् अनुवदतः
(क) अस्माकं देशे बहवः समारोहाः भवन्ति ।
अनुबाद – हमारे देश में अनेक तरह के समारोह (उत्सव) होते हैं।
(ख) भारतस्य संस्कृतिः प्राचीना समृद्धा चास्ति ।
अनुवाद – भारत की संस्कृति प्राचीन और समृद्ध है।
(ग) नार्यः यत्र पूज्यन्ते रमन्ते तत्र देवताः ।
अनुवाद – जहाँ नारी की पूजा होती है, वहाँ देवता का वास होता है ।
(घ) सत्यं ब्रूयात् प्रियं ब्रूयात् ।
अनुवाद – सत्य बोलिये प्रिय बोलिये ।
(ङ) पाण्डवाः पञ्च भ्रातरः आसन् ।
अनुवाद — पाण्डव पाँच भाई थे ।

प्रश्न 6. ‘दुर्गापूजा‘ पर्व का वर्णन करें ।
उत्तर— दुर्गापूजा आश्विन मास के शुक्लक्ष की प्रतिपदा तिथि को आरंभ होती हैं और दशमी तिथि को सम्पन्न होती है। इसे विजयादशमी भी कहते हैं । यह पर्व वीरभावना से पूर्ण पर्व है। इसमें शक्ति की अधिष्ठात्री दुर्गा देवी की बड़े ही उल्लास एवं श्रद्धा से लोग पूजा करते हैं। ऐसी मान्यता है कि पृथ्वी पर राक्षसों का अत्याचार बहुत बढ़ गया तब देवताओं ने भगवान विष्णु की प्रार्थना की कि इन राक्षसों से रक्षा करें, तब भगवान अपनी योग-माया दुर्गा देवी को राक्षसों का अन्त करने के लिये भेजा । इस अवसर पर दुर्गा की मूर्ति स्थापित करते हैं । दुर्गाशप्तशती का पाठ करते हैं और उल्लासपूर्वक दस दिनों तक भजन-कीर्तिन करते हैं ।

प्रश्न 7. निम्नलिखितानां समानार्थकशब्दानां मेलन कुरुतः
(क) रावण:                      (i) राघवः
(ख) रामचन्द्रः                  (ii) दीपावली
(ग) दीपोत्सव:                 (iii) श्री:
(घ) लक्ष्मी:                     (iv) सदनम्
(ङ) गृहम्                       (v) दशाननः

उत्तर : (क) — (v), (ख) — (i), (ग) – (ii), (घ) – (iii), (ङ) – (iv)

Deepotsav Class 7th Sanskrit Solutions

Read more– Click here
Read class 10th sanskrit– Click here
Patliputra Vaibhawam class 10th Sanskrit arth YouTube- Click here

इस पोस्‍ट में हमलोग बिहार बोर्ड के कक्षा 7 के संस्‍कृत अमृता भाग 2 पाठ 6 संख्‍याज्ञानम् (Sankhya Gyanam Class 7th Sanskrit Solutions) के सभी पाठ के व्‍याख्‍या को पढ़ेंगें।

षष्‍ठ: पाठ:
संख्‍याज्ञानम्
(संख्‍या संबंधी जानकारी)

अभ्यास के प्रश्न एवं उत्तर

मौखिक :

प्रश्न 1. निम्नलिखितानां पदानाम् उच्चारणं कुरुतः
पञ्चाशत्, एकचत्वारिंशत्, त्रिंशत्, विंशतिः, ऊनत्रिंशत्, चत्वारिंशत्, पञ्चविंशतिः, षट्त्रिंशत्, पञ्चपञ्चाशत्, चतुर्विंशतिः, अष्टाविंशतिः, त्रयस्त्रिंशत् । संकेत : छात्र शुद्ध-शुद्ध उच्चारण करें ।

प्रश्न 2. एकविंशतेः पञ्चाशत् यावत् संख्याः वदत ।
उत्तर : 21 = एकविंशतिः               36 = षट् त्रिंशत्
22  = द्वाविंशतिः                           37 = सप्त त्रिंशत्
23 = त्रयोविंशतिः                         38 = अष्ट त्रिंशत्
24 = चतुर्विंशति:                         39 = नवत्रिंशत्
25 = पंचविंशतिः                         40 = चत्वारिंशत्
26 = षट्विंशतिः                           41 = एकचत्वारिंशत्
27 = सप्तविंशतिः                       42 = द्वाचत्वारिंशत्
28 = अष्टाविंशतिः                      43 = त्रयचत्वारिंशत्
29 = नवविंशति:                        44 = चतुश्चत्वारिंशत्
30 = त्रिंशत्                               45 = पञ्च चत्वारिंशत्
31 = एकत्रिंशत्                         46 = षट् चत्वारिंशत्
32 = द्वात्रिंशत्                           47 = सप्त चत्वारिंशत्
33 = त्रयस्त्रिंशत्                       48 = अष्ट चत्वारिंशत्
34 = चतुस्त्रिंशत्                      49 = नव चत्वारिंशत्
35 = पञ्चत्रिंशत् ।                     50 = पञ्चाशत्।

लिखित :

प्रश्न 3. निम्नलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तरम् एकपदेन लिखत :
(क) एकस्मिन् वर्षे कति मासाः भवन्ति ?
(ख) अस्माकं देशे सम्प्रति कति राज्यानि सन्ति ?
(ग) जनवरी – मासे कियन्तः दिवसाः भवन्ति ?
(घ) कः त्रयोविंशतितमः तीर्थंकरः अभवत्?
(ङ) अस्माकं मुखे कियन्तः दन्ताः सन्ति ?

उत्तर :
(क) एकस्मिन् वर्षे द्वादश मासा: भवन्ति ।
(ख) अस्माकं देशे सम्प्रति अष्टाविंशति राज्यानि सन्ति ।
(ग) जनवरी मासे एकत्रिंशत् दिवसाः भवन्ति ।
(घ) पार्श्वनाथः त्रयोविंशतितमः तीर्थंकरः अभवत् ।
(ङ) अस्माकं मुखे द्वात्रिंशत् दन्ताः सन्ति ।

प्रश्न 4. एकविंशते: आरभ्य त्रिंशत् यावत् संख्या: लिखत ।
उत्तर : एकविंशति: । द्वाविंशतिः । त्रयोविंशतिः । चतुर्विंशतिः । पंचविंशतिः । षट्विंशतिः । सप्तविंशतिः । अष्टाविंशतिः । ऊनत्रिंशत् (नवविंशतिः) । त्रिंशत् ।

प्रश्न 5. एकत्रिंशतः आरभ्य चत्वारिंशत् यावत् संख्या: लिखत ।
उत्तर : एकत्रिंशत् । द्वात्रिंशत् । त्रयस्त्रिंशत् । चतुस्त्रिंशत् । पञ्चत्रिंशत् । षट् त्रिंशत् । सप्त त्रिंशत्। अष्टत्रिंशत् । नवत्रिंशत् । चत्वारिंशत् ।

प्रश्न 6. एकचत्वारिंशतः आरभ्य पञ्चाशत् यावत् संख्या: लिखत ।
उत्तर : एकचत्वारिंशत्। द्वाचत्वारिंशत् । त्रयचत्वारिंशत् । चतुः चत्वारिंशत पञ्चचत्वारिंशत् । षट्चत्वारिंशत् । सप्तचत्वारिंशत् । अष्टचत्वारिंशत् । नवचत्वारिंशत पञ्चाशत् ।

प्रश्न 7. अधोलिखितान् अङ्कान् शब्देषु (अक्षरेषु) लिखतः
23,  27,  35,  46,  50,  38,  32,  25,  39,  31

उत्तर : 23 = त्रयोविंशतिः                      38 = अष्टत्रिंशत्
27 = सप्तविंशतिः                                 32 = द्वात्रिंशत्
35 पञ्चत्रिंशत् ।                                     25 = पंचविंशतिः
46 = षट्चत्वारिंशत्                             39 = नवत्रिंशत् ( ऊनचत्वारिंशत्)
50 = पञ्चाशत् ।                                   31 = एकत्रिंशत्

प्रश्न 8. पदमञ्जूषायाः पदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत:
एकत्रिंशत्, दिवसाः, अष्टाविंशतिः, सप्तविंशतिः, छात्रा:

(क) आकाशे सप्तविंशति नक्षत्राणि सन्ति ।
(ख) अस्माकं देशे अष्टाविंशति राज्यानि सन्ति ।
(ग) मार्चमासे एकत्रिंशत् दिवसाः भवन्ति ।
(घ) अस्माकं वर्गे चत्वारिंशत् छात्राः सन्ति ।
(ङ) एकस्मिन् मासे त्रिंशत् दिवसाः भवन्ति ।

प्रश्न 9. वचन – परिवर्तन कुरुतः

           एकवचनम्             बहुवचनम्
यथा – वदति          उत्तर :   वदन्ति
(क) भवति                      भवन्ति
(ख) कथयति                   कथयन्ति
(ग) पठसि                       पठथ
(घ) गच्छामि                   गच्छामः
(ङ) अस्ति                     सन्ति
(च) असि                       स्थ
(छ) धारयति                धारयन्ति
(ज) विकसति               विकसन्ति

प्रश्न 10. सत्यम् असत्यम् वा लिखतः
यथा – अस्माकं मुखे पञ्चाशत् दन्ताः सन्ति ।           असत्यम्
(क) अगस्तमासे एकत्रिंशत् दिवसाः भवन्ति ।            सत्यम्
(ख) आकाशे चतुर्विंशति: नक्षत्राणि सन्ति ।              असत्यम्
(ग) जुलाई – मासे त्रिंशत् दिवसाः भवन्ति ।               असत्यम्
(घ) फरवरी-मासे त्रिंशत् दिवसाः भवन्ति ।                असत्यम्
(ङ) पार्श्वनाथ: त्रयोविंशतितमः तीर्थंकरः आसीत् ।      सत्यम्

प्रश्न 11. सुमेलनं कुरुत:
   अ                                       आ
(क) पुष्पाणि                         (i) पृष्ठा:
(ख) तीर्थंकर :                       (ii) नक्षत्राणि
(ग) मुखे                               (iii) दन्ताः
(घ) आकाशे                         (iv) पार्श्वनाथ:
(ङ) पुस्तके                           (v) विकसन्ति

उत्तर : (क) — (v), (ख) – (iv), (ग) – (iii), (घ) – (ii), (ङ) पृष्ठा: ।

प्रश्न 12. अधोलिखितानां संख्यानाम् आरोहक्रमं लिखत :
द्वाविंशति:, एकविंशतिः, पञ्चविंशतिः, चतुर्विंशतिः सप्तविंशतिः, त्रयोविंशतिः, अष्टाविंशतिः, त्रिंशत्, नवविंशतिः, षड्विंशतिः ।
उत्तर— एकविंशतिः, द्वाविंशति:, त्रयोविंशतिः, चतुर्विंशतिः, पञ्चविंशति:, षड्विंशति:, सप्तविंशतिः, अष्टाविंशति:, नवविंशति:, त्रिंशत् ।

प्रश्न 13. निम्नलिखितानां संख्यानाम् अवरोहक्रमं लिखत :
एकत्रिंशत्, त्रयस्त्रिंशत्, द्वात्रिंशत्, पञ्चत्रिंशत्, षट्त्रिंशत्, ऊनचत्वारिंशत्, चत्वारिंशत्, द्वाचत्वारिंशत्, चतुश्चत्वारिंशत्, त्रयश्चत्वारिंशत्, षट्चत्वारिंशत्, ऊनपञ्चाशत्, पञ्चाशत् ।
उत्तर – पञ्चाशत्, ऊनपञ्चाशत्, षट्चत्वारिंशत्, चतुश्चत्वारिंशत्, त्रयश्चत्वारिंशत्, द्वाचत्वारिंशत्, चत्वारिंशत्, ऊनचत्वारिंशत्, षट्त्रिंशत्, पञ्चत्रिंशत्, त्रयस्त्रिंशत्, द्वात्रिंशत्, एकत्रिंशत् ।

Sankhya Gyanam Class 7th Sanskrit Solutions

Read more– Click here
Read class 10th sanskrit– Click here
Patliputra Vaibhawam class 10th Sanskrit arth YouTube- Click here

इस पोस्‍ट में हमलोग बिहार बोर्ड के कक्षा 7के संस्‍कृत अमृता भाग 2 पाठ 5 पहेलिका: (Prahelika Class 7th Sanskrit Solutions) के सभी पाठ के व्‍याख्‍या को पढ़ेंगें।

पाठ पाँच
पहेलिका:
(पहेलियाँ)

अभ्यास के प्रश्न एवं उत्तर

मौखिक :
प्रश्न 1. अधोलिखित पदानाम् उच्चारणं कुरुत:
अपदः, स्फुटवक्ता, तस्यादिः, तस्यान्तः, यस्तस्य, ममाप्यस्ति, तवाप्यस्ति, सेव्योऽस्मि, कोऽहम्, नृपतिर्न, मञ्जूषायाम् ।
संकेत : छात्र शुद्ध-शुद्ध और जोर-जोर से उच्चारण करें ।

प्रश्न 2. निम्नलिखितानां पदानाम् अर्थं वदतः
अपदः, तस्यादिः, ममाप्यस्ति मूकः, कृष्णम्, घर्षणम्, मञ्जूषायाम्, दहत्याशु, रसवत्याम् ।
उत्तर — अपदः = बिना पैर वाला । तस्यादि = उसका आरंभ। ममाप्यस्ति = मुझे भी है । मूक: = गूँगा । कृष्णम् = काला । घर्षणम् = रगड़ना । मञ्जूषायां = पेटी में । दहत्याशु शीघ्र जलता है । रसवत्याम् = रसोई में ।

प्रश्न 3. स्वमातृभाषायाम् एकां प्रहेलिकां वदत ।
उत्तर— सारंग नयनी सारंग बयनी, सारंग ले चली सारंग को ।
            हर हार आहारक धक् लगे, सारंग चुचकारत सारंग को

प्रश्न 4. निम्नलिखितानां धातु- रूपाणां पाठं कुरुत – ‘अस्‘ धातु, लट् लकार
पुरुष:                एकवचनम्        द्विवचनम्         बहुवचनम्
प्रथम पुरुष:         अस्ति                   स्तः                 सन्ति
मध्यम पुरुष:       असि                   स्थ:                स्थ
उत्तम पुरुष:       अस्मि                   स्वः                स्मः

लिखित :

प्रश्न 5. निम्नलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तरम् एकपदेन लिखतः
(क) वयं काभ्यां पश्याम: ?
(ख) का भोजनं न करोति ?
(ग) कस्य आदौ अन्ते च ‘न‘ भवति ?
(घ) मुखेन बिना कः वदति ?
(ङ) पत्रवाहकः किं वितरति ?
(च) का फलं न खादति ?
(छ) घर्षणेन का दहति ?

उत्तर : (क) वयं नेत्राभ्यां पश्यामः ।
(ख) घटिका: भोजनं न करोति ।
(ग) ‘नयन’ शब्दस्य आदौ अन्ते च ‘न’ भवति ।
(घ) मुखेन विना पत्रम् वदति ।
(ङ) पत्रवाहक पत्रम् वितरति ।
(च) वृक्षः फलं न खादति ।
(छ) घर्षणेन अग्निशलका दहति ।

प्रश्न 6. मञ्जूषायाः उचितपदानि चित्वा वाक्यानि पूरयत:

अन्त,   जीवामि पादेन,   पिबामि,   कृष्णम्,   समयं पण्डित

(क) साक्षरो न च ………… ।
(ख) न तस्यादिः न तस्य …………।
(ग) तिष्ठामि ………..बको न पङ्गु ।
(घ) मौनेन ………… मुनिर्न ………… ।
(ङ) न …………जलं क्वचित् ।
(च) चलामि दिवसे रात्रौ ………… बोधयामि ।
(छ) मुखं ………….. वपुः क्षीणम् ।

उत्तर-  (क) पण्डित:, (ख) अन्त:, (ग) पादेन, (घ) जीवामि, मूक:, (ङ) पिबामि, (च) समयं, (छ) कृष्णम् ।

प्रश्न 7. विपरीतार्थक शब्दयोः सुमेलनं कुरुत :
     अ                              आ
(क) इत:                         (i) न
(ख) उपरि                      (ii) अन्त:
(ग) आम्                       (iii) तत:
(घ) आदि:                     (iv) अध:
(ङ) मम                       (v) यदा-कदा
(च) निरन्तरम्               (vi) तव

उत्तर : (क) (iii), (ख) – (iv), (ग) — (i), (घ) – (ii), (ङ) — (vi), (च) – (v) ।

प्रश्न 8. उदाहरणानुसारं रिक्त स्थानं पूरयतः

         उत्तमपुरुष:                   मध्यमपुरुष:
यथा – वदामि                         वदसि
(i) जानामि                          जानासि
(ii) पिबामि                         पिबसि
(iii) वसामि                         वससि
(iv) बोधयामि                     बोधसि
(v) खादामि                        खादसि

प्रश्न 9. उदाहरणानुसारेण वचनपरिवर्तनं कुरुत:

          एकवचनम्                   द्विवचनम्
यथा- खादति                          = खादतः
(क) चलामि                           = चलाव:
(ख) लिखसि                          = लिखथः
(ग) पठिष्यति                        = पठिष्यथः
(घ) अस्ति                             =  स्तः
(ङ) दहति                            = दहतः
(च) वसामि                           = वसावः
(छ) तिष्ठसि                           = तिष्ठथः

प्रश्न 10. वाक्यनिर्माण कुरुत:
देव:, वृक्षः, नयनम्, पत्रम्, चलामि, पठसि, खादति, फलम् ।
उत्तर : देवः गृहं गच्छति ।
वृक्षः फलेनयुक्तः अस्ति ।
तस्य नयनम् सुन्दरं अस्ति
वृक्षात् पत्रम् पतति ।
अहम् – पादाभ्यां चलामि ।
त्वम् पुस्तकम् पठसि ।
सः फलम् खादति ।
फलम् मधुरं भवति ।

प्रश्न 11. ‘सत्यम्‘ ‘असत्यम्‘ वा लिखतः
यथा – वृक्षः फलं ददाति                   सत्यम्
(क) मत्स्याः तडागे निवसन्ति            सत्यम्
(ख) शिवः त्रिनेत्रधारी कथ्यते           सत्यम्
(ग) बका: मत्स्यान् न खादन्ति         असत्यम्
(घ) घटिका समयं बोधयति’             सत्यम्
(ङ) अग्निशलाका घर्षणेन हति          सत्यम्

प्रश्न 12. अधोलिखितानां पदानां सन्धि-विच्छेदं कुरुतः

दहत्याशु = दहति + आशु । कोऽयम् = क + अयम्। नृपतिर्न = नृपतिः + न सेव्योऽस्मि = सेव्य + अस्मि । तस्यान्तः = तस्य + अन्तः ।’ तवाप्यस्ति = तव + अपि + अस्ति

प्रश्न 13. संस्कृते अनुवादं कुरुतः
(क) कुन्तल विद्यालय कब जाएगा ?
(ख) शीला और रहीम कब आएँगे?
(ग) वे लोग मिठाई खाएँगे ।
(घ) मैं विद्यालय जाऊँगा ।
(ङ) गर्मी में नदियाँ सूख जाएँगी ।
(च) अब तुम क्या करोगे ?
(छ) हमलोग राजगीर जाएँगे ।

उत्तर: (क) कुन्तलः विद्यालयम् कदा गमिष्यति ?
(ख) शीला रहीम: `च कदा आगमिष्यत: ?
(ग) ते मिष्ठान्नम् खादिष्यन्ति ।
(घ) अहम् विद्यालयं गमिष्यामि ।
(ङ) इदानीम् त्वम् किं करिष्यसि ?
(च) वयम् राजगृहम् गमिष्यामः ।

Prahelika Class 7th Sanskrit Solutions

Read more- Click here
Read class 10th sanskrit- Click here
Patliputra Vaibhawam class 10th Sanskrit arth YouTube- Click here

इस पोस्‍ट में हमलोग बिहार बोर्ड के कक्षा 7 के संस्‍कृत अमृता भाग 2 पाठ 4 स्‍वतंत्रता-दिवस: (Swatantrata Diwas Class 7th Sanskrit Solutions) के सभी पाठ के व्‍याख्‍या को पढ़ेंगें।

चतुर्थ: पाठ:
स्‍वतंत्रता-दिवस:
(स्‍वतंत्रता दिवस) 

अभ्यास के प्रश्न एवं उत्तर

मौखिक :
प्रश्न 1. अधोलिखितानां पदानाम् उच्चारणं कुरुतः
इदानीमपि, प्रस्तुत:, गमिष्यावः, ध्वजस्य, उत्तोलनाय, चलिष्यामः, प्रधानाचार्य: शीघ्रमागमिष्यति, प्रतिवर्षम्, पूर्वपुरुषाणाम् ।
संकेत : छात्र शुद्ध-शुद्ध और जोर-जोर से उच्चारण करें।

प्रश्न 2. निम्नलिखितानां पदानाम् अर्थं वदत :
आवाम्, गमिष्यावः, उत्तोलनाय, उभौ, मा, बोधयति, प्रतिष्ठितः, अस्माकं, अद्य, आत्मनः प्रतिकूलानि परेषाम् समाचरेत्, अपेक्षितः, कथयित्वा गृहीत्वा ।
उत्तर— आवाम् = हम दोनों गमिष्यावः = हम दोनों जाएँगे। उत्तोलनाय = झंडा फहराने के लिए । उभौ = दोनों । मा = मत । बोधयति = बताता है । प्रतिष्ठितः = प्रतिष्ठित, आदरणीय । अस्माकम् = हमारा । अद्य = आज । आत्मनः = अपने / अपना । प्रतिकूलानि विपरीत । परेषाम् = दूसरों का । समाचरेत् = आचरण करना चाहिए। अपेक्षितः = वाञ्छित । कथयित्वा = कहकर। गृहीत्वा = लेकर ।

प्रश्न 3. निम्नलिखितानां धातुरूपाणां पाठं कुरुत:
                        एकवचन           द्विवचन         बहुवचन
प्रथम पुरुष         आगच्छति       आगच्छतः       आगच्छन्ति
मध्यम पुरुष        आगच्छसि       आगच्छथः      आगच्छथ  
उत्तम पुरुष          आगच्छामः     आगच्छामि      आगच्छावः

प्रश्न 4. स्वतन्त्रतादिवसस्य विषये हिन्दीभाषायां पञ्च वाक्यानि वदत ।
उत्तर — सैकड़ों वर्ष की गुलामी में रहने के बाद 15 अगस्त, 1947 ई. को हमें स्वतंत्रता मिली। इस स्वतंत्रता के लिए हमारे देश के हजार सपूतों ने अपना सर्वस्व मातृभूमि की बलिवेदी पर समर्पित कर दिया। स्वतंत्रता की उद्घोषणा होते ही हमारा राष्ट्र ध्वज आकाश में फहराने लगा । यह ध्वज हमारे राष्ट्र के गौरव का प्रतीक है । इसीलिए 15 अगस्त को हम स्वतंत्रता दिवस के रूप में मनाते हैं ।

लिखित :
प्रश्न 5. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तरं पूर्णवाक्येन लिखत :
(क) स्वतन्त्रतादिवसः कदा आयोजित: ?
(ख) अस्मिन् पाठे कः प्रथमः वक्ता ?
(ग) ध्वजोत्तोलनाय कः आगच्छति ?
(घ) अस्माभिः कीदृशः व्यवहारः न करणीयः ?
(ङ) ‘जयतु भारतम्, जयन्तु भारतीयाः‘ इति कथयित्वा मन्त्री महोदयः किं करोति ?

उत्तर :
(क) स्वतंत्रता दिवस: अगस्त मासि पञ्चदश: दिनांके आयोजितः ।
(ख) अस्मिन् पाठे कुन्तलः प्रथमः वक्ता ।
(ग) ध्वजोत्तोलनाय मंत्री महोदयः आगच्छति ।
(घ) अस्माभिः कस्यापि विषमः व्यवहारः न करणीयः ।
(ङ) ‘जयतु भारतम्, जयन्तु भारतीयाः’ इति कथयित्वा मंत्री महोदय: नमस्कारं करोति

प्रश्न 6. मेलनं कुरुत :
(क) स्वतन्त्रतादिवस:               (i) वह
(ख) अहम्                            (ii) यह
(ग) आवाम्                          (iii) हमलोग
(घ) वयम्                             (iv) हमदोनों
(ङ) अयम्                            (v) मैं
(च) सः                                (vi) 15 अगस्त 1947

उत्तर : (क) — (vi), (ख) — (v), (ग) – (iv), (घ) – (iii), (ङ) – (ii), (च) — (i) ।

प्रश्न 7. कोष्ठात् पदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत :
(क) आवां सहैव विद्यालय ……….. ।                                                (गमिष्यामः / गमिष्याव
(ख) ध्वजस्य उत्तोलनाय …………आगच्छति ।                                  (मन्त्री/प्रधानमन्त्री
(ग) स्वतन्त्रतादिवसस्य शुभ अवसर: ………..आयाति ।                    (प्रतिवर्षम् / प्रतिमासम
(घ) अधुना वयं सर्वथा ………….,                                                      (स्वतन्त्रा:/परतन्त्राः
(ङ) तदेव कार्यं करणीयं येन सर्वे जना: ……………. भवन्तु ।            (प्रमुदित्ता: / खिन्ना )

उत्तर— (क) गमिष्याव:, (ख) मंत्री, (ग) प्रतिवर्षम् (घ) स्वतंत्रता:, (ङ) प्रमुदिता:

प्रश्न 8. अधोलिखितवाक्येषु ‘सत्यम्‘ ‘असत्यम्‘ वा लिखतः
(क) विद्यालये स्वतन्त्रतादिवसस्य भव्य समारोहः अस्ति ।
(ख) विद्यालये ध्वजस्य उत्तोलनाय मुख्यमन्त्री आगच्छति ।
(ग) स्वतन्त्रतादिवसः अस्माकं देशस्य पूर्वपुरुषाणां बलिदानं बोधयति ।
(घ) अधुना वयं सर्वथा स्वतन्त्रताः ।
(ङ) “आत्मनः प्रतिकूलानि परेषां न समाचरेत् । “

उत्तर— (क) सत्यम्, (ख) असत्यम्, (ग) सत्यम्, (घ) सत्यम्, (ङ) सत्यम् ।

प्रश्न 9. शब्दान् दृष्ट्वा लिखतः
गमिष्यावः, शीघ्रम्, प्रधानाचार्य:, ध्वजोत्तोलनम्, महत्त्वम्, पूर्वपुरुषाणाम्, शांस्त्राणि प्रमुदिताः, अपेक्षिता, व्यवहारः, स्वतन्त्रतायाः, मधुरान्नम् ।
संकेत : छात्र देखकर शुद्ध-शुद्ध लिखें।

प्रश्न 10. मन्त्री महोदय स्वतन्त्रता दिवस के विषय में जो कुछ कहते हैं उससे क्या शिक्षा मिलती हैं ?

उत्तर — मंत्री महोदय स्वतंत्रता दिवस के अवसर पर जो कुछ कहते हैं, उससे हमें यही शिक्षा मिलती है कि परतंत्र भारत की स्वतंत्रता हमारे पर्व पुरुषों के बलिदान के फलस्वरूप मिली है। इसकी रक्षा हमें जी-जान से करनी है ।  

Read more- Click here
Read class 10th sanskrit- Click here
Patliputra Vaibhawam class 10th Sanskrit arth YouTube- Click here