इस पोस्ट में हमलोग बिहार बोर्ड के कक्षा 7 के संस्कृत अमृता भाग 2 पाठ 3 ऋतुपरिचय: (Ritu Parichay Class 7th Solutions) के सभी पाठ के व्याख्या को पढ़ेंगें।
तृतीय: पाठ:
ऋतुपरिचय:
(ऋतु संबंधी जानकारी)
अभ्यास के प्रश्न एवं उत्तर
मौखिक :
प्रश्न 1. अधोलिखितानां पदानाम् उच्चारणं कुरुत:
अस्माकम् इच्छन्ति, वृष्टिरपि, तृप्यति, जलप्लावनम्, शरत्काले, तुषारै:, प्रज्वालितः, सेवितश्च ऋतुषु ।
संकेत : छात्र जोर-जोर से सही उच्चारण करें ।
प्रश्न 2. अधोलिखितानां पदानाम् अर्थं वदतः
किसलयानि, पादपः, प्रायेण, विच्छिन्नाः, सर्वत्र, यदा-कदा, पक्वम्, तुषारै:, रोचन्ते ।
उत्तर— किसलयानि = नये पत्ते । पादपः = पेड़-पौधे । प्रायेण = प्राय: । विच्छिन्ना: टूट जाते हैं । सर्वत्र = सभी जगह । यदा-कदा = कभी-कभी । पक्वम् = पका हुआ । तुषारै: ओस कणों से। रोचन्ते = अच्छे लगते हैं ।
प्रश्न 3. निम्नलिखितानां पदानां बहुवचनं वदतः
इच्छति, पठसि, गच्छामि, भवति, तृप्यति, आगच्छति, बालक, फलम्
उत्तर : एकवचन बहुवचन एकवचन बहुवचन
इच्छति इच्छन्ति पठसि पठथ
‘गच्छामि गच्छाम: भवति भवन्ति
तृप्यति तृप्यन्ति आगच्छति आगच्छन्ति
बालकः बालकाः फलम् फलानि ।
लिखित :
प्रश्न 4. कोष्ठात् शब्दं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयतः
(क) अस्माकं देशे षड् ऋतवः भवन्ति । (पञ्च/पड्)
(ख) शिशिरे शीतस्य आधिक्यं भवति । (तापस्य / शीतस्य)
(ग) सर्वेषु ऋतुषु राजा वसन्तः भवति । (वसन्त: / ग्रीष्म:)
(घ) कोकिलस्य स्वर : मधुरः भवति । (कोकिलस्य/काकस्य)
(ङ) हेमन्ते शीतस्य आरम्भः भवति । (शीतस्य/तापस्य)
उत्तर— (क) षड्, (ख) शीतस्य, (ग) वसन्त:, (घ) कोकिलस्य, (ङ) – शीतस्य ।
प्रश्न 5. सुमेलनं कुरुत:
‘अ’ ‘आ’
(क) कोकिलः (i) जलप्लावनम्
(ख) वर्षा: (ii) वसन्तः
(ग) ऋतुराज: (iii) मधुर: स्वर:
(घ) षट् (iv) प्रज्वालितः
(ङ) अग्निः (v) ऋतवः
उत्तर: ‘अ‘ ‘आ‘
(क) कोकिल: (iii) मधुर: स्वर:
(ख) वर्षा: (i) जलप्लावनम्
(ग) ऋतुराज: (ii) वसन्त:
(घ) षट् (v) ऋतवः
(ङ) अग्निः (iv) प्रज्वालित:
प्रश्न 6. निम्नलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तरं पूर्णवाक्येन लिखतः
(क) अस्माकं देशे कति ऋतवः भवन्ति ?
(ख) कदा सूर्यस्य तापः प्रखरः भवति ?
(ग) विद्यालयेषु अवकाशः कदा भवति ?
(घ) सम्पूर्णा पृथ्वी केन तृप्यति ?
(ङ) शीतस्य आरम्भः कदा भवति ?
उत्तर : (क) अस्माकं देशे पड् ऋतवः भवन्ति ।
(ख) ग्रीष्मे सूर्यस्य तापः प्रखरः भवति ।
(ग) विद्यालयेषु अवकाश: ग्रीष्मे भवति ।
(घ) सम्पूर्णा पृथ्वी वर्षाजलेन तृप्यति ।
(ङ) शीतस्य आरंभ: हेमन्ते भवति ।
प्रश्न 7. उदाहरणानुसारं लिखत :
यथा – एकवचनम् बहुवचनम्
भवति भवन्ति
(क) आगच्छति आगच्छन्ति
(ख) इच्छति इच्छन्ति
(ग) तृप्यति तृप्यन्ति
(घ) वदसि वदथ
(ङ) ददामि ददामः
(च) करोषि कुरुथ
(छ) गच्छामि गच्छामः
(ज) कथ्यते कथ्यन्ते
प्रश्न 8. लिखत ‘आम्‘ (हाँ) अथवा ‘न‘ (नहीं)। उत्तरम् ।
यथा— अस्माकं देशे षट् ऋतवः भवन्ति
(क) विद्यालयेषु हेमन्ते अवकाशः भवति – आम्
(ख) वसन्ते शीतस्य आरम्भः भवति – न
(ग) शिशिरे शीतस्य आरम्भः भवति – न
(घ) ग्रीष्मे जलाशयाः प्रायेण जलपूर्णा: भवन्ति – न
(ङ) निर्धनाः जनाः शीतेन पीडाम् अनुभवन्ति – आम्
प्रश्न 9. उदाहरणानुसारेण मध्यमपुरुषरूपाणि लिखत :
यथा – पठति – पठसि ।
(क) गच्छति – गच्छसि ।
(ख) पठिष्यति – पठिष्यसि ।
(ग) कथयति – कथयसि ।
(घ) गच्छत: – गच्छथः ।
(ङ) पठन्ति – पठथ ।
प्रश्न 10. उदाहरणानुसारेण विभक्तिनिर्णय कुरुत :
यथा— बालकेन – तृतीया विभक्ति ।
(क) बालकाय – चतुर्थी विभक्ति ।
(ख) नदीनाम् – तृतीया विभक्ति:
(ग) गृहेषु – षष्ठी विभक्ति |
(घ) वृक्षे: – सप्तमी विभक्ति ।
(ङ) लतया – तृतीया विभक्ति ।
प्रश्न 11. उदाहरणानुसारेण वचननिर्णयं कुरुत :
यथा— नद्यौ – द्विवचनम्
(क) लता: – बहुवचन
(ख) लताभिः – बहुवचन
(ग) बालकेषु – बहुवचन
(घ) भवनात् – एकवचन
(ङ) पुरुष: – एकवचन
Read more- Click here
Read class 10th sanskrit- Click here
Patliputra Vaibhawam class 10th Sanskrit arth YouTube- Click here